Czym w ogóle jest antykoncepcja?

tekst: Sylwia Wierzbicka, seksuolożka, Projekt Sekson

Antykoncepcja

Antykoncepcja to różnego rodzaju metody i środki zapobiegania ciąży. Dodatkowo, niektóre z metod chronią przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową, co pozwala nam zadbać o bezpieczeństwo podczas seksu oraz zdrowie seksualne swoje i osób partnerskich (o zdrowiu seksualnym i bezpieczeństwie w seksie pisaliśmy już w tym artykule). Pamiętajmy jednak, że tak naprawdę jedynym sposobem, dającym 100% pewność, że nie zajdziemy w niechcianą ciążę czy nie zakazimy się jakąkolwiek infekcją, jest abstynencja. Na szczęście każdą formę aktywności seksualnej można uczynić bezpieczniejszą i wcale nie musimy z niej rezygnować.

Rodzaje antykoncepcji

W dzisiejszych czasach mamy do wyboru naprawdę wiele środków antykoncepcyjnych, co może powodować poczucie zagubienia, dlatego też przychodzimy z małym przeglądem dostępnych metod. Zacznijmy od tego, że możemy wyróżnić różne rodzaje antykoncepcji – hormonalną, mechaniczną, chemiczną, chirurgiczną, jak i uwzględnić czas jej stosowania dzieląc ją na długoterminową, krótkoterminową i trwałą.

Do antykoncepcji hormonalnej zaliczamy: tabletki jedno- i dwuskładnikowe, plastry antykoncepcyjne, zastrzyk antykoncepcyjny, implant antykoncepcyjny, pierścień dopochwowy/ring, spiralę hormonalną/hormonalną wkładkę wewnątrzmaciczną oraz antykoncepcję awaryjną. Antykoncepcja mechaniczna to prezerwatywy i prezerwatywy waginalne, kapturek naszyjkowy, błona dopochwowa oraz spirala miedziana/miedziana wkładka wewnątrzmaciczna. Antykoncepcja chemiczna to wszelkiego rodzaju preparaty zawierające substancje plemnikobójcze czyli globulki, żele, kremy, pianki, folie, gąbki, czopki. Antykoncepcja chirurgiczna obejmuje wazektomię oraz podwiązanie jajowodów.

Do metod długoterminowych LARC (ang. long-acting reversable contraception) możemy zaliczyć: implanty oraz wkładki wewnątrzmaciczne. Metody krótkoterminowe obejmują: tabletki i plastry antykoncepcyjne, pierścienie dopochowowe/ringi. Z kolei do metod trwałych zalicza się wazektomię oraz podwiązanie jajowodów.

Jak to jest z tą skutecznością?

Skuteczność danej metody antykoncepcji mierzy się tzw. wskaźnikiem Pearla (nazywany też często indeksem Pearla). Wskaźnik ten określa ilość ciąż, do których doszło podczas stosowania danej metody antykoncepcji na 100 regularnie współżyjących kobiet w ciągu jednego roku. Przykładowo, kiedy wskaźnik  Pearla dla danej metody antykoncepcji wynosi 4, oznacza to, że 4 na 100 kobiet regularnie współżyjących, stosujących tę metodę antykoncepcji, zaszło w ciążę w ciągu roku. Zatem, im wskaźnik jest niższy, tym większa jest skuteczność danej metody i mniejsze ryzyko zajścia w ciążę.

Skuteczność antykoncepcji zależy oczywiście od różnych czynników m.in. poprawności stosowania danej metody, systematyczności i dyscypliny osób ją stosujących, jakości stosowanych środków, sposobu ich przechowywania i wielu innych zmiennych, dlatego też najczęściej podaje się skuteczność uwzględniającą właściwe oraz niewłaściwe stosowanie.

Za najskuteczniejsze metody uznawane są metody chirurgiczne (wazektomia, podwiązanie jajowodów), hormonalne i miedziane wkładki wewnątrzmaciczne, zastrzyki i implanty antykoncepcyjne.

Metoda	Wskaźnik Pearla
Implant antykoncepcyjny	0,01
Wazektomia	0,1
Wkładka wewnątrzmaciczna hormonalna	01,-0,2
Wkładka wewnątrzmaciczna niehormonalna	1-3
Podwiązanie jajowodów	0,2-0,3
Tabletka jednoskładnikowa/minipigułka	1-3
Tabletka dwuskładnikowa	0,7
Plaster antykoncepcyjny	0,9
Krążek dopochwowy	0,65
Antykoncepcja awaryjna	2-25
Błona dopochwowa + środek plemnikobójczy	2-4
Kapturek naszyjkowy + środek plemnikobójczy	2-3
Prezerwatywa	3-7
Prezerwatywa dla kobiet	5-25
Środki plemnikobójcze	8-36
Niestosowanie antykoncepcji	80-90

Czas na krótki przegląd metod…

Prezerwatywa

Prezerwatywa to zdecydowanie najpopularniejsza i najbardziej dostępna metoda antykoncepcji, dodatkowo jest jedną z najlepszych metod profilaktyki infekcji przenoszonych drogą płciową. Wyróżnić możemy kilka rodzajów:

• prezerwatywy klasyczne (zakładane na penisa, dostępne w wielu rozmiarach, grubościach, mogą być wykonane z różnych materiałów np. lateks, poliuretan),
• prezerwatywy smakowe (stworzone z myślą o stosunkach oralnych),
• chusteczki (prostokątne płachty nakładane na wulwę lub odbyt, służące do zabezpieczenia stosunku oralnego lub pieszczenia odbytu ustami),
• prezerwatywy dopochwowe/waginalne (tzw. femidom).

Kapturek naszyjkowy i błona dopochwowa (diafragma)

• Kapturek naszyjkowy  – przypomina naparstek i przysysa się go do szyjki macicy
• Błona dopochwowa (diafragma) – nieco większa od kapturka i zakłada się ją tak, by zakryła całą powierzchnię wokół szyjki macicy
• Produkowane z silikonu, mają różne wielkości (przed rozpoczęciem ich stosowania lekarz_ka powinien_na ustalić odpowiedni rozmiar)
• Sposób działania: Kapturek lub błonę zakłada się kilka godzin przed stosunkiem, ich zadaniem jest zasłonięcie szyjki macicy, aby plemniki nie mogły się dostać do środka, po stosunku należy je po zostawić w pochwie na kilka godzin
• Do zamówienia w aptece, dostępne bez recepty, wielokrotnego użytku
• Dość niska skuteczność, więc zalecane jest równoczesne stosowanie antykoncepcji chemicznej (np. żelu plemnikobójczego) w celu zabezpieczenia przed ciążą

Spirala miedziana

• Kilkucentymetrowy przedmiot w kształcie litery T lub S, wyprodukowany najczęściej polietylenu i owinięty drucikiem (wykonanym z miedzi lub srebra)
• Spirala umieszczana jest w jamie macicy, a z szyjki macicy do pochwy wystają drobne żyłki, które służą do jej usunięcia z organizmu
• Sposób działania: miedź i srebro wykazują działanie plemnikobójcze i zagęszczają śluz w szyjce macicy, co utrudnia plemnikom przedostanie się do jajowodów, sama obecność wkładki w macicy utrudnia również zagnieżdżenie się w niej zapłodnionej komórki jajowej
• Nie zawiera hormonów, chroni przed ciążą nawet do 10 lat
• Dostępne są różne rodzaje i rozmiary (dobór najbardziej odpowiedniej należy skonsultować z lekarzem_ką)
• NFZ finansuje wprowadzenie i usunięcie wewnątrzmacicznej wkładki antykoncepcyjnej (bez względu na typ wkładki), osoba ponosi jedynie koszt zakupu wkładki, na którą otrzymuje receptę od ginekologa_żki

Tabletki antykoncepcyjne

• Dostępne są tabletki jedno- i dwuskładnikowe
• Tabletki jednoskładnikowe (tzw. minipigułki) – zawierają progesteron, który zagęszcza śluz pochwy, co zmniejsza szanse na zapłodnienie. Plemniki szybciej obumierają z powodu kwaśnego pH w pochwie, a gęsty śluz powoduje, że nie mogą się przez niego przedostać do macicy
• Tabletki dwuskładnikowe – składają się z progestagenu i estrogenu, hamują jajeczkowanie oraz zagęszczają śluz szyjkowy
• Tabletki należy przyjmować codziennie (zależnie od rodzaju z przerwą w cyklu lub bez)
• Tabletki dostępne są na receptę, wybór tabletek należy zawsze skonsultować z lekarzem_ką

Plastry antykoncepcyjne

• Plaster ma zazwyczaj kształt kwadratu o boku długości ok. 4 cm
• Sposób działania: plaster wydziela hormony (syntetyczny estrogen i progestagen), które przenikają do krwi i hamują owulację oraz zmieniają właściwości śluzu szyjkowego i błony śluzowej macicy, co utrudnia zajście w ciążę
• Plaster przykleja się raz na 7 dni (na czystą, suchą, nieowłosioną i nieuszkodzoną skórę) przez okres 3 tygodni. Po upływie trzech tygodni robi się tygodniową przerwę w ciągu której następuje tzw. krwawienie z odstawienia (w tym czasie nie trzeba stosować dodatkowego zabezpieczenia)
• Plastry dostępne są wyłącznie na receptę

Zastrzyk antykoncepcyjny

• Zastrzyk wykonuje się domięśniowo w pośladek, ramię lub biodro raz na trzy miesiące
• Sposób działania: zastrzyk zawiera progestagen, który hamuje owulację oraz zmienia właściwości śluzu szyjkowego i błony śluzowej macicy
• Zastrzyk antykoncepcyjnydziała od razu po podaniu (to znaczy od razu chroni przed ciążą)
• Dostępny na receptę i podawany w prywatnych gabinetach ginekologicznych (brak refundacji NFZ)

Implant antykoncepcyjny

• Mały, elastyczny pręcik z tworzywa sztucznego nasączony syntetycznym odpowiednikiem progesteronu, wszczepiany poprzez niewielkie nacięcie pod skórę ramienia raz na trzy lata
• Sposób działania: wydzielany progesteron hamuje owulację, wpływa na śluz szyjkowy i hamuje wzrost błony śluzowej macicy
• Cykl miesiączkowy zanika przez cały okres wszczepienia implantu, jednak mogą pojawić się nieregularne krwawienia
• Dostępny na receptę oraz wszczepiany/usuwany w prywatnych gabinetach ginekologicznych (wszczepienie oraz usunięcie implantu nie podlega refundacji przez NFZ)
• Implant można w każdym momencie usunąć

Krążek/pierścień dopochwowy (ring)

• Elastyczny krążek o średnicy ok. 5 cm
• Sposób działania: ring zawiera dwa hormony (syntetyczny estrogen i progestagen), które hamują owulację, ograniczają wzrost endometrium i zagęszczają śluz szyjkowy,  co utrudnia plemnikom poruszanie i dostanie się do jajowodów.
• Krążek umieszcza się w pochwie na trzy tygodnie, po ich upływie robi się tygodniową przerwę w ciągu której następuje tzw. krwawienie z odstawienia (w tym czasie nie trzeba stosować dodatkowego zabezpieczenia)
• Niektóre ringi trzeba przechowywać w lodówce (najlepiej skonsultować z lekarzem_ką odpowiedni sposób przechowywania leku)
• Dostępny wyłącznie na receptę

Wewnątrzmaciczna wkładka hormonalna

• Kilkucentymetrowy przedmiot w kształcie litery T lub S zawierający niewielkie dawki hormonów z grupy progestagenów, które oddziałują lokalnie w obrębie macicy i w jej przydatkach (jajowodach i jajnikach)
• Sposób działania: hormony zawarte w spirali powodują, że wyściółka macicy staje się cieńsza, co zmniejsza szanse na zagnieżdżenie się w niej zapłodnionej komórki jajowej, dochodzi też do zagęszczenia śluzu szyjkowego, co utrudnia plemnikom dotarcie do komórki jajowej
• Spiralę hormonalną zakłada się na okres od 3 do 5 lat; dostępne są różne rodzaje i rozmiary (dobór najbardziej odpowiedniej należy skonsultować z lekarzem_ką)
• U niektórych osób dochodzi do zatrzymania owulacji oraz często
  do zaniku miesiączki
• NFZ finansuje wprowadzenie i usunięcie wewnątrzmacicznej wkładki antykoncepcyjnej (bez względu na typ wkładki), osoba ponosi jedynie koszt zakupu wkładki, na którą otrzymuje receptę od ginekologa_żki

Antykoncepcja awaryjna

W Polsce dostępne są 2 rodzaje tabletek: 

EllaOne, którą można przyjąć do 120h (tj. 5 dni) po niezabezpieczonym stosunku

Escapelle – którą przyjmuje się do 72h (tj. 3 dni) po niezabezpieczonym stosunku

• Największą skuteczność ma przyjęcie tabletki do 12h po niezabezpieczonym stosunku
• Sposób działania: tabletki utrudniają zapłodnienie i zapobiegają zagnieżdżeniu się zarodka w macicy; EllaOne hamuje owulację, a Escapelle zawiera syntetyczny progesteron, w większej dawce niż w zwykłej tabletce antykoncepcyjnej, który zmienia właściwości endometrium i zagęszcza śluz szyjkowy
• Dostępna na receptę, którą może wypisać KAŻDY_A lekarz_ka
• Tabletki „po” nie mają negatywnego wpływu na rozwój zarodka ani prawidłowy rozwój istniejącej już ciąży, więc nie są tabletkami poronnymi

Wazektomia

• Zabieg polegający na podcięciu i/lub podwiązaniu nasieniowodów. Wykonywany jest na kilka sposób np. założenie tytanowych klipsów, wycięcie fragmentu nasieniowodu lub jego przecięcie
• Wykonywana jest pod znieczuleniem miejscowym przez urologa_żkę lub chirurga_żkę
• Nie jest refundowana przez NFZ
• Nie jest nielegalna z uwagi na odwracalność w większości przypadków
• Nie ma wpływu na wytrysk, libido ani sprawność seksualną, sperma nadal jest produkowana, ale nie docierają do niej plemniki (wchłaniane są przez organizm)

Podwiązanie jajowodów

• Zabieg polegający na przerwaniu ciągłości jajowodów (poprzez zmiażdżenie fragmentu jajowodu, usunięcia go lub założenia specjalnych zacisków)
• Podwiązanie jajowodów sprawia, że plemniki nie mają jak dostać się do jajowodu, a komórka jajowa nie ma drogi, aby dotrzeć do macicy
• Nie wpływa na zmianę cyklu miesiączkowego u kobiety – nadal dochodzi do owulacji i krwawienia
• Nie ma wpływu na libido i sprawność seksualną
• W Polsce zabieg ten ma nieuregulowany status prawny i wykonuje się go najczęściej tylko z wyjątkowych wskazań (np. gdyby ciąża zagrażała życiu)

Antykoncepcja chemiczna

Środki, które wpływają na żywotność spermy, zaliczamy do nich: plemnikobójcze żele pianki, globulki, kremy, folie, gąbki i czopki

• Sposób działania: zawarte w środkach substancje zabijają lub unieszkodliwiają plemniki
• Środki plemnikobójcze aplikuje się kilkanaście minut przed stosunkiem, istotne jest dokładne wypełnienie wnętrza pochwy, tak aby nie znalazło się przejście dla plemników
• Mają dość niską skuteczność, więc zaleca się stosowanie dodatkowej metody antykoncepcji w celu ochrony przez niechcianą ciążą
• Dostępne bez recepty, mało popularne w Polsce

Antykoncepcja idealna, czyli co będzie dla mnie najlepsze?

            Wybór najbardziej odpowiedniej dla siebie metody antykoncepcji może nie być wcale taki prosty pomimo rozmaitych opcji. Oto kilka wskazówek z naszej strony:

• Zastanów się nad swoimi preferencjami i potrzebami, przemyśl, czego oczekujesz od antykoncepcji, czy masz jakieś obawy.
• Nie bój się skorzystać ze wsparcia specjalisty, specjalistki z zakresu ginekologii – to u nich uzyskasz wszelkie potrzebne informacje, poznasz wady i zalety różnych metod, rozwiejesz wątpliwości, zadasz nurtujące pytania i będziesz mógł_a wspólnie z lekarzem_ką dobrać opcję najlepszą dla siebie.
• Twój ogólny stan zdrowia jest bardzo ważny przy wyborze odpowiedniej metody – najlepszą metodą będzie taka, która uwzględni potrzeby i ograniczenia Twojego organizmu. Warto więc udać się do ginekologa, ginekolożki na konsultację i badanie ginekologiczne oraz zrobić zalecane badania kontrolne. Lekarz_ka zbierze również dokładny wywiad i uwzględni ewentualne przeciwskazania.
• Jeśli pozostajesz w związku partnerskim, możecie wspólnie zastanowić się nad możliwymi metodami i otwarcie porozmawiać na ten temat. Pamiętajcie, że odpowiedzialność za antykoncepcję nie powinna spoczywać tylko na jednej osobie w relacji, jest to Wasza wspólna sprawa 😉

Bibliografia:

• Meisenbacher, K. (2008). Antykoncepcja – metody, zastosowanie, poradnictwo. Wrocław: MedPharm Polska.

 

—